Hinikay ni Lourd Ostique
Administrative Officer, Museo de Oro, Xavier University

Karong bag-o lang, ang ngipon ug bukog sa hayop -- lagmit usa ka baboy -- ang nahikaplagan sa "midden" (basurahan). Ang pinakadako nga bukog (ibabaw) mokabat sa tulo ka pulgada ug adunay mga agi og garas sa mahait nga butang.

Unsay nauyonan sa miting? Nuyonan sa maong miting nga kinahanglan maghimo ug pamaagi nga ma-preserbar ang Huluga.

Unsay plano sa grupo nga mitambong sa miting? Nagkauyon nga moadto sa Huluga aron ikatudlo ang ensakto nga lugar sa Huluga caves ug Open Site. Gitakda ang pag-adto sa lugar sa Hulyo 16, 2003 alas 2:00 s.h.

Unsay nahitabo sa Hulyo 16, 2003? Daghan ang mitambong sa maong panagtigom didto sa Huluga. Gikapakita ug gitudlo ni Dr. Burton ang Huluga caves ug ang Open Site sa grupo nga mitambong niadtong panagtigom apil na si Engr. Bingona, Mr. Alex Jimenez, Ms. Estrella Sagaral, mga staff sa City Planning Office, ug uban pa.

Unsay reaksyon ni Engr. Bingona sa dihang nahibaw-an na niya ang Huluga caves ug Open Site? Mihatag siya sa iyang pasalig nga dili gayud maigo sa dalan ang maong Huluga Open Site. Diha-diha gihatag niya ang mando sa pag-usab sa mapa sa mga tawo sa City Planning aron mapatipas ug mapaliko ang dalan ug tulay. Gikan sa orihinal nga plano nga mao ang buntod ngadto sa may hawan nga lugar. Sa ato pa, moabante ug 200 metros kapin paubos sa suba gikan sa nasugdan na nga temporaryo nga tulay. Mipasalig si Engr. Bingona nga iyang ikapakita ang nausab na nga mapa kang Dr. Burton sa labing dali nga panahon.

Aduna bay pamahayag ang mayor human sa pakisusi mahitungod sa Huluga? Oo. Sa sinulat ni Mr. Butch Enerio sa pamantalaan nga Today sa Hulyo 17, 2001, si Mayor Emano nakutlo nga namulong sa pag-ingon, “Ikapasalig ko kaninyo nga walay historical ug archaeological sites ang pagagub-on aron sa pagtukod sa proyekto inprastraktura, tungod kay ako mismo adunay dakong pagtagad niining mga kabilin."

Natuman ba kining pasalig sa mayor? Wala, tungod kay ang contraktor nagpadayon sa pagtrabaho sa Open Site.

Unsa ang inyong gihimo nga lakang? Gimugna namo ang Heritage Conservation Advocates (HCA). Sa Septiyembre 8, 2001, nagpagula kami ug usa ka Manifesto of Protest ngadto kang mayor Vicente Y. Emano agig pagsupak sa plano sa pagguba sa Huluga. Ang Manifesto pinirmahan sa mga tawo nga nagrepresentar sa nagkalain-lain nga kahugpongan. Ang National Museum usab mipadala ug sulat sa mayor, nagahangyo sa pag preserbar sa heritage site (kabilin). Ang mga pamantalaan nag publikar sa taho mahitungod niining isyo.

Unsa ang unod sa Manifesto? Ang paghubit sa problema nga moguba sa Huluga ug ang mga sugyot sa HCA sama sa:

• Ipatibawas ang paghimo sa dalan ug tulay
• Kosultahon ang National Museum aron mapatipas ang dalan ug tulay ug dili maguba ang Open Site
• Konsultahon ang National Museum aron sa paghimo sa mapa diin ikapakita nga matipas gayud ang dalan ug tulay
• Imantala ang maong mapa sa tanang pamantalaan aron ang publiko masayod sa dangatan sa proyekto.

Natuman ba kining gilatid nga mga sugyot? Wala.

Aduna bay laing sugyot kun unsay kapuslanan sa Huluga? Si Dr. Burton, sa dihang gikonsulta sa DOT, misugyot nga magtukod ug usa ka balangay (susama sa kanhiay nga panahon) sa dapit sa Huluga para sa edukasyon ug torismo.

Unsay resulta sa protesta? Ang DENR mipagula ug “cease-and-desist order” para mahunong ang proyekto niadtong tuig 2001. (Nasayran nga ang siyudad pinaagi sa White Horse Trading Development and Construction, Inc.nakalapas sa pamalaod kabahin sa pagsugod sa konstruksyon nga wala pay ECC).

Napahunong ba ang proyekto? Dayag, apan sa usa lang ka tuig. Sa Hunyo 7, 2003, nadiskubrehan sa HCA nga naguba na ang daku nga bahin sa Open Site kay gibuldos na sa UKC. Aduna nay dalan nga milagbas paingon sa gitukod nga tulay.

Nganong wala man mahibalo ang HCA sa maong pagguba sa Open Site? Walay balita mahitungod sa pagsugod sa maong proyekto ug walay pahibalo bisan sa city hall. Miadto lang ang HCA sa Huluga agi ug tubag sa text nga nagpahibalo nga naguba na ang Open Site. Sa maong lugar walay makita nga billboard nga nagpahibalo kung unsa ang proyekto ug mga pasidaan. Morag gihimo kini sa sekreto ug dinalian nga pamaagi.

Aduna bay ECC kining gitukod nga dalan ug tulay karon? Aduna. Pero pipila sa condisyones sa maong papeles nagpakita sa kalapasan, labina ang B.2 ug B.3 sa ECC. Pananglit: Gilatid sa maong condisyones nga sa dili pa sugdan ang proyekto, kinahanglan nga mag-agi pa kini sa pagkonsulta sa National Museum ug kang Dr. Erlinda Burton, usa ka eksperto sa arkeyolohiya sa Xavier University aron mahimo ang Archaeological Impact Assesstment (AIA). Napamatud-an nga wala magsubay sa husto nga pamaagi ang paghimo sa proyekto kay wala may AIA.

Unsay gihimo sa HCA mahitungod niining nadiskubrehan nga kalapasan? Ang HCA mipasaka ug kaso administratiba batok ni Mayor Emano isip proponent sa maong proyekto ug sa UKC nga mao ang kontraktor.

Unsay resulta sa maong kaso? Ang Environmental Management Bureau Region 10 Director Sabdullah Abubakar mipakanaog sa Order pinitsahan niadtong Agosto 15, 2003. Sa 13 ka pahina nga Order nga nagmando sa mayor sa

• pagbayad sa Gobierno sa P50,000 isip multa sa kalapasan sa ECC Condition No. 3, ug
• paghimo sa rescue or salvage archaeology nga pagahimoon sa National Museum, ug
• pagpahimutang sa mga timaan ug karatola sa dapit sa Huluga.

Unsay reaksyon ni Mayor Emano? Pinaagi sa iyang abogado, ang mayor mipasaka ug “Motion for Reconsideration” agig pagsupak sa kamandoan sa EMB.

Unsay baroganan sa HCA? Kung magmagahi ang Mayor sa pagtuman sa balaod, mapugos ang HCA sa pagpadayon sa pakigbisog alang sa Hustisya sa pag-guba sa Huluga. [Balik sa unang pahina]